Smeerwortel zorgt voor een sneller herstel van fracturen (botbreuken). De breuk helende werking was ook al gekend bij de oude Romeinen omwille van de “kleefstoffen”. Deze plant laat namelijk botbreuken weer aaneengroeien.

Je kan dus smeerwortel gerust een van de krachtige EHBO-planten noemen bij fracturen.

Van waar komt de naam?

“Officinale” laat je al vermoeden dat het sinds eeuwen “uit de apotherkerswerkplaats” komt waar het ook gebruikt werd als geneeskrachtige plant.

Het woord symphytum is afgeleid van het Griekse woord “symphuo” en staat voor “het laten samengroeien, verenigen, herstellen”.

“Phyton” verwijst simpelweg naar “plant”.

Smeerwortel wordt ook wel vetwortel of spekwortel genoemd vanwege de taaie, kleverige en slijmachtige substantie in de wortel.

Andere volksnamen die gebruikt worden in plaats van smeerwortel en wijzen op de beenbreuk herstellende werking zijn:

• heelwortel
• heelbeen
• timmermanswortel
• scheurwortel

Beschrijving van de smeerwortel

Deze meerjarige en ook winterharde plant staat graag in een halfschaduw of zonnig plekje in je tuin. En kan een hoogte bereiken van 30 cm tot 1 meter. Smeerwortel houdt bovendien van vochtige tot natte grond en voldoende voeding.

De bladeren en hoekige stengels zijn ruw behaard. De kleur van de afhangende bloemen is roodpaars, roze of vuilwit. De wortel is zwart vanbuiten, crèmekleurig vanbinnen en kleverig (slijmerig). Dit merk je zeer goed als je de wortel breekt.

Mensen die graag biologisch tuinieren, kweken deze plant voor de aanmaak van compost. Het blad op je composthoop verrijkt deze waardoor je compost extra werkzaam wordt. Dit is vooral te wijten aan de rijkdom aan mineralen die de bladeren bevatten. Te danken aan de diepe wortels die deze mineralen uit de diepte halen en ter beschikking stellen van het blad.

Of maak net zoals brandnetelgier eens smeerwortelgier als groenbemesting.

De inhoudsstoffen en het gebruikte deel van smeerwortel

De wortel wordt pas geoogst na 3 tot 4 jaar. De oogst gebeurt in het voorjaar voor het uitschieten van je smeerwortel plant ofwel in het najaar.

De belangrijkste inhoudsstoffen:

• slijmstoffen of mucopolysachariden
  • hoog gehalte (29%)
• allantoïne
  • tot bijna 5% voornamelijk van januari tot maart, dit is een ureumderivaat
• tanninen
  • 4 tot 6,5%, ook een hoog gehalte (8% is een referentie percentage en zit in de Hamamelis virginiana, de amerikaanse toverhazelaar)
• fenolzuren
  • rozemarijnzuur
  • koffiezuur
  • chlorogeenzuur
• pyrrolizidine-alkaloïden
  • deze veroorzaken indien ze in grote hoeveelheden inwendig worden ingenomen onomkeerbare leverschade!

Wetgeving pyrrolizidine-alkaloïden

Omwille van de pyrrolizidine-alkaloïden in de smeerwortel staat deze plant op lijst 1 van het KB (Koninklijk Besluit) van de kruiden van 27/08/1997. Inwendig gebruik wordt dan ook stellig afgeraden vermits het onomkeerbare leverschade kan veroorzaken.

In vele oude kruidenboeken zal je altijd inwendig gebruik terug vinden. Smeerwortel is namelijk zeer geliefd voor problemen van de luchtwegen. Te danken aan het slijmstoffen verhaal maar ik raad aan om heemst (Althaea officinalis) hiervoor te gebruiken in plaats van smeerwortel.

Want door de jaren heen is er meer en meer onderzoek gedaan naar de inhoudsstoffen. Men is ook gaan kijken naar wat ze doen in je lichaam. Studies tonen aan dat grote hoeveelheden pyrrolizidine-alkaloïden toxisch zijn voor je lever. Hierdoor is enkel uitwendig gebruik toegestaan.

Er bestaan ook tegenstrijdige berichten dat de “giftigheid” overroepen is en enkel in verse delen terug te vinden is en niet in gedroogd materiaal. Ook de soort zou een rol spelen in de hoeveelheid pyrrolizidine-alkaloïden. Maar de wet is de wet en ook ik sta daar niet boven.

Bij elk gebruik of het nu om planten of geneesmiddelen gaat, geldt namelijk de regel “overdaad schaadt”!

Stukje anatomie: hoe gebeurt het weefsel herstel na een fractuur?

Het weefsel herstel gebeurt in 4 fases:

• bloeduitstorting (hematoom)
  • meestal scheuren ook de bloedvaten bij een fractuur en vormt het vrijgekomen bloed een bloeduitstorting
• vorming van een zachte callus
  • dit start een aantal dagen na je breuk
  • fagocyten zorgen ervoor dat het wondgebied schoon wordt
  • nieuwe haarfijne bloedvaatjes en bindweefselcellen (fibroblasten) groeien in het hematoom en vormen zo de zachte callus (zacht granulatie weefsel)
    • fibroblasten produceren collageenvezels om het wondgebied te overbruggen en sommige van die fibroblasten differentiëren (gaan over) in chondroblasten (kraakbeencellen)
    • oesteoblasten (botweefsel cellen) produceren sponsachtig beenweefsel
• vorming van de benige callus
  • de omzetting in benige callus gebeurt binnen de week en stopt wanneer de verbinding tussen de botstukken van je fractuur stevig is. Dit neemt een aantal maanden in beslag
  • belangrijke cellen die verantwoordelijk zijn bij de botvorming zijn de osteoblasten en osteoclasten
    • osteoblasten en osteoclasten zorgen voor homeostase (evenwicht) terwijl de osteoblasten het bot opbouwen breken de osteoclasten het bot af. Dit proces gebeurt continue in je lichaam en zorgt ervoor dat je botten, wat overigens levend weefsel is, zich continu herstellen en vernieuwen. Zeker bij een fractuur is dit proces noodzakelijk
• bot re-modellering
  • dit gebeurt gelijktijdig met de vorming van de benige callus waarbij de overtollige benige callus wordt afgebroken. Hierdoor krijgt het bot zijn normale vorm en ook zijn sterkte terug

Wat is kraakbeen(weefsel)?

Kraakbeen(weefsel) is een vorm van bindweefsel met een elastisch en veerkrachtig karakter. Kraakbeen bevat weinig bloedvaten waardoor de stofwisseling slecht is en ook moeilijker geneest. Het kraakbeenweefsel is omgeven door een vezelig perichondrium met een geleiachtige matrix/grondmassa.

Wat is bindweefsel?

Bindweefsel heeft een steunende en bindende functie. Bindweefsel is het meest voorkomende weefsel in je lichaam. Het is opgebouwd uit fibroblasten met verschillende soorten vezels met daartussen celtussenstof. Men heeft 3 soorten bindweefselvezels:

• collagene vezels, deze zijn sterk en buigzaam
• elastische vezels, deze zijn veerkrachtig
• reticulaire vezels, deze geven steun

Waarvoor gebruik je smeerwortel?

De werking berust voornamelijk op de allantoïne in de smeerwortel. Deze is namelijk zeer belangrijk naar de toepassing. Allantoïne dringt diep door in de weefsels en stimuleert zo ook de groei van kraakbeen, bindweefsel en botweefsel. Met andere woorden het stimuleert de vorming van de callus en zo dus ook de heling en het aaneengroeien van botbreuken (fracturen). Ook is smeerwortel inzetbaar bij kneuzingen, hematomen, verzwikkingen, pees- en spierontstekingen en verrekkingen,

Hoewel de werking vooral berust op allantoïne moet je toch rekening houden met het “totum verhaal”. De werking van smeerwortel is meer dan de optelsom van zijn afzonderlijke inhoudsstoffen. Er bestaat een onderlinge wisselwerking tussen de actieve ingrediënten: men spreekt ook van “synergie”. Voor een optimale werking van je smeerwortel is het daarom beter om te werken met de totaliteit van deze plant dan met enkel de geïsoleerde inhoudsstoffen.

Naast allantoïne bezit smeerwortel nog andere belangrijke stoffen zoals:

• slijmstoffen of mucopolysachariden
  • verzachtende werking
• tanninen
  • bloedstelpende werking
• fenolzuren
  • ontsteking remmende en pijnstillende werking

Smeerwortel stimuleert:

• de aanmaak van nieuwe cellen en weefsels die verantwoordelijk zijn voor het bindweefsel en het kraakbeen optimaal te houden. Waardoor het beschadigd bindweefsel en kraakbeen kan regenereren (herstellen):
  • door stimulatie van de:
    • fibroblasten
    • chondroblasten (kraakbeenvormende cellen)
    • bindweefselvormende cellen
    • osteoblasten (beenvormende cellen)
• de celdeling
• de regeneratie van nieuw bindweefsel (granulatieweefsel)

Smeerwortel valt uitstekend te combineren van valkruid (Arnica montana) en de etherische olie van rozemarijn (Rosmarinus officinalis).

Waar moet je op letten bij het maken van een goede crème?

Er bestaan veel tegenstrijdige berichten over deze “toxische pyrrolizidine-alkaloïden” zoals:

• de giftigheid is overroepen
• je huid zou nauwelijks deze alkaloïden opnemen
• gedroogd plantenmateriaal bezit deze alkaloïden niet enkel het verse materiaal

Ik bezit geen labo maar wat er ook gezegd wordt “voorkomen is beter dan genezen” of “wees geen proefkonijn”. Dus het houden aan de regels die er zijn, lijkt me de beste optie.

We weten wel dat uitwendige preparaten niet meer dan het equivalent van 5 à 20% van de wortel mogen bedragen.

Wat we ook weten, is dat pyrrolizidine-alkaloïden slecht oplossen in water maar beter in olie en tincturen met een hoog alcohol percentage. Dus met andere woorden maak een crème met:

• een groot aandeel water (decoct)
• maak een tinctuur met een alcohol percentage van hooguit 20% tot 25%
• enkel de olie kan je niet vermijden maar verwerk hiervan slechts een klein gedeelte in je crème

Waarschuwing

Hoge dosissen pyrrolizidine alkaloïden geven schade aan je lever bij inwendig gebruik. Inwendig gebruik moet dan ook steeds vermeden worden. Tenzij je preparaten kan vinden die pyrrolizidine-vrij zijn. Deze zijn veilig in gebruik.

Bij uitwendig gebruik:

• Gebruik smeerwortel enkel op een intacte huid
• Overmatig gebruik op grote oppervlakten van de huid en gedurende weken moet vermeden worden
• Vermijdt smeerwortel ook tijdens zwangerschap, het zogen of een voorgeschiedenis van leveraandoeningen
• Het gebruik van eucalyptus (Eucalyptus globulus) en smeerwortel gelijktijdig wordt sterk afgeraden. Eucalyptus zou de afbraak van smeerwortel verminderen en zo de kans op nevenwerkingen verhogen

Eindconclusie

Smeerwortel is de EHBO-plant bij fracturen omwille van zijn helende eigenschappen. Het werkt ontsteking remmend en pijnstillend. Bovendien is er een snellere regeneratie van je beschadigd weefsel.

Het is uiteraard wel belangrijk om een specialist te raadplegen bij botbreuken want je wil natuurlijk dat je botten in de juiste richting weer aaneengroeien om misvormingen te vermijden.

Heb je zelf goede ervaringen met het gebruik van smeerwortel bij fracturen dan zou het leuk zijn deze hier te delen 🙂