Vitamine D tekort is vaak een winterkwaal omdat de zon dan minder schijnt. Ook zijn we meer bedekt door kleren dan in de zomer. Maar wat doet vitamine D nu allemaal in ons lichaam en waarvoor is deze vitamine nu zo belangrijk. Lees verder en ontdek de kracht van deze bijzondere vitamine of moet ik zeggen van dit bijzonder hormoon.

De functie van vitamines in het algemeen

• Vitamines behoren tot de essentiële micronutriënten. Omdat ze niet of in onvoldoende mate gevormd worden in ons lichaam moeten we ze halen uit onze voeding
• Van nature zijn de meeste vitamines aanwezig in een gezonde voeding met uitzondering van de vitamine D. Maar vitamines moeten door ons metabolisme nog omgezet worden tot hun biologische actieve vorm
• In een kleine hoeveelheid zorgen ze al voor een normaal functioneren van ons lichaam
• Afwezigheid, tekorten en overmaat leiden tot specifieke symptomen
• Ze doen dienst als cofactor van enzymen
• Soms zijn ze een onderdeel van enzymen en co-enzymen
• Het zijn de katalysatoren van vele processen in het lichaam

Vitamine D speelt een zeer grote rol voor de opname van calcium. Op zijn beurt is calcium vereist voor veel enzymen, co-enzymen en vooral voor onze botten. Je kan al raden wat de gevolgen zijn van tekorten aan deze, oh zo belangrijke, zon vitamine.

Wat is de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid of ADH van vitamine D?

Voor alle vitamines en ook voor alle mineralen zijn er grenzen bepaald. Deze zijn gebaseerd op hoeveelheden die net genoeg zijn om geen deficiëntie ziekten (gebreksziekten) te krijgen. De behoeftes kunnen veranderen naar mate je:

• meer fysieke inspanning levert
• bij een zwangerschap
• tijdens de groei
• bij ouderdom
• …

De richtlijnen voor de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid (ADH) vastgelegd door de Hoge Gezondheidsraad voor vitamine D3 zijn:

• 0 maanden tot 10 jaar => 10 µg/dag met een MTI van 25µg/dag
• 11 tot 70 jaar => 10 – 15 µg/dag met een MTI van 50 µg/dag
• boven de 70 jaar, bij zwangerschap en borstvoeding => 20 µg/dag met een MTI van 50 µg/dag

µg staat voor microgram en is gelijk aan 0,000 001 gram (1 µg vitamine D3 komt overeen met 40 IE, Internationale Eenheden).

MTI staat voor Maximale Toelaatbare Inname.

Hoe gebeurt de opname van deze zon vitamine door de huid?

Voor 90% halen we onze vitamine D, een vet oplosbare vitamine, uit zonlicht. De overige 10% halen we uit onze voeding. Voor de omzetting van zonlicht, de UVB-stralen, naar de pre-vitamine D3 (cholecalciferol) is er cholesterol nodig. Deze D3 wordt in de lever omgezet naar calcidiol en in de nieren omgezet door hydrolyse naar zijn actieve vorm calcitriol. Deze actieve vorm is nodig voor onze botaanmaak en het mineraal calcium.

Deze vet oplosbare vitamine kan worden opgeslagen en vrijgemaakt uit onze vetcellen (adipocyten).

De vorming van calcitriol in de nieren wordt gestimuleerd door het parathormoon en eveneens door de hoeveelheid calcium en fosfor in ons bloed.

Receptoren van vitamine D komen overal in ons lichaam voor maar vooral in het botweefsel, darmweefsel, hersenweefsel, borst- en prostaatweefsel en lymfocyten.

De schildklier en de bijschildklier regelen ook de concentratie van calcium

De schildklier zelf bevat C-cellen. Deze C-cellen geven calcitonine af als de concentratie van calcium in het bloed te hoog is. Hierdoor verlagen ze de concentratie van calcium. De verlaging gebeurt door meer afgifte van calcium via de urine. En de botafbraak wordt geremd (het remmen van de osteoclasten). Calcitonine is belangrijk tijdens de zwangerschap en de groei.

Een ander hormoon is het parathormoon. Calcitonine en het parathormoon zijn antagonisten van elkaar. Met andere woorden ze houden elkaar in evenwicht.

De bijschildklieren bevatten chief cells die het parathormoon produceren. Is de concentratie van calcium in het bloed te laag dan is er meer afgifte van dit hormoon. Het verhogen van de calcium waarde in het bloed gebeurt door een versnelde botafbraak (stimulatie van de osteoclasten). Meer opname van calcium uit onze voeding en minder verlies via onze urine. Hierdoor verhoogt de calcium waarde terug in het bloed.

Ons lichaam zorgt altijd voor een mooi evenwicht of met andere woorden het zorgt voor homeostase. Voor een goede werking van de schildklier is er wel voldoende jodium nodig.

Vitamine D via de voeding

Het is onmogelijk alle vitamine D uit de voeding te halen. Want 3/4 komt rechtstreeks uit het zonlicht en slecht 1/4 uit je voeding.

Vitamine D wordt ook wel eens een hormoon genoemd in plaats van een vitamine. In principe bestaan er 5 vormen van vitamine D, van D1 tot D5. Maar tegenwoordig richt men zich slechts op de 2 belangrijkste vormen:

Factoren die de opname van vitamine D beïnvloeden

• De hoeveelheid zonlicht en de sterkte ervan
  • Stel je huid telkens als de zon schijnt een kwartiertje tot een half uur bloot hieraan. Des te minder kleren je draagt, des te sneller heb je je dagelijkse behoefte aan vitamine D opgenomen. In de zomer bij straffe zon kan je zelfs je vitamine D opnemen in de schaduw
• Belangrijk is onder welke chemische vorm het voor komt voor de opname ervan
  • Vitamine D3 wordt beter opgenomen dan vitamine D2
• De hoeveelheid dat je lichaam nodig heeft / de fysiologische toestand per individu
  • Getinte tot donkere mensen, jonge kinderen, ouderen, zwangere, het geven van borstvoeding en intensieve sporters hebben meer behoefte aan vitamine D
  • Een zonnebrandcrème met factor 15 of hoger en veel bedekkende kledij staan de opname van vitamine D in de weg
• De darmtransittijd en de biologische beschikbaarheid
  • Dit bepaald in welke mate de werkzame stof beschikbaar is voor de daarvoor bedoelde plaats in het lichaam
• Eventuele onderliggende aandoeningen die de opname verstoren
• De bereiding en de samenstelling van je maaltijd
  • Vitamine D is gevoelig voor warmte en bewaring, het gehalte wordt dan tot de helft verminderd

Voor de meeste voedingssupplementen gelden regels wat betreft het tijdstip van de inname. Voor vitamine D geldt de inname samen met een maaltijd omdat het een vet oplosbare vitamine is.

Wat is de functie van vitamine D?

Ons lichaam bevat in verschillende weefsels vitamine D-receptoren. Maar het aller belangrijkste blijven onze botten en dit samen met calcium.

Calcium bevindt zich voor 98-99% in ons skelet en speelt een grote rol in de botopbouw. Maar ook bij de bloedstolling, het plasmamembraanpotentiaal, de spiercontracties, de hormoonafgifte, het glycogeenmetabolisme en de celdeling hebben ze een functie.

Het calcium niveau staat onder regulatie van vitamine D en het parathormoon uit de bijschildklier.

Het behoudt van de calcium concentratie

De actieve vorm van vitamine D, calcitriol, is mede verantwoordelijk voor de opname van calcium en fosfaat uit onze voeding en nodig voor diverse biologische processen.

Calciumstofwisseling:

• Calcitriol gaat zich binden aan de hiervoor bestemde steroïde vitamine D-receptoren. Deze dienen voor de eiwittranscriptiefactor die de genexpressie kan regelen.
• Hierdoor worden de calcium- en fosfaatniveaus in het bloed binnen hun grenzen gehouden.
  • Dit kan door enerzijds calcium uit het bot vrij te maken of anderzijds door opslag van calcium in de botten
  • Ook door de opname van calcium en fosfaat uit de voeding te bevorderen
  • En door de excretie via de nieren (urine) van calcium of fosfaat te stimuleren of te remmen

De vorming en het behoudt van de botmassa en gezonde tanden

Zoals net vermeld bevindt calcium zich voor 98-99% in ons skelet. Vitamine D stimuleert in onze darmen de opname van calcium uit de voeding. Op deze manier is er genoeg calcium aanwezig voor je botten en tanden. Als er voldoende calcium aanwezig is in het lichaam dan hoeft er geen bot worden afgebroken om aan deze behoefte te voorzien.

Bij postmenopauzale vrouwen is vitamine D zeer belangrijk. Door het verminderen en wegvallen van de oestrogenen stijgt het risico op botontkalking.

Nog meer voordelen van deze zon vitamine

Ongeveer 3% van onze genen bevatten een vitamine D-receptor. Hierdoor komt een gen tot expressie. Dit betekent dat de synthese van vele eiwitten in ons lichaam afhankelijk is van vitamine D.

Steeds meer onderzoeken (uit het tijdschrift voor Geneeskunde) leveren een bewijs voor de rol van deze vitamine bij:

• Immunologische afweer
  • Het normaal functioneren van het immuunsysteem is mede te danken aan vitamine D
  • Vitamine D versterkt het aangeboren immuunsysteem en het verworven immuunsysteem en vertoont hierdoor antibacteriële, antivirale en anti-inflammatoire eigenschappen. Met andere woorden vitamine D zorgt voor cellulaire immuniteit in de witte bloedcellen. En dit door de stimulatie van de productie van antimicrobiële eiwitten die micro-organisme onschadelijk maken. De ziekte bestrijdende lymfocyten en macrofagen bevatten deze vitamine D-receptoren
• Auto-immuunprocessen
  • Voldoende vitamine D verlaagt verschillende auto-immuunziekten zoals MS, diabetes type 1, inflammatoire darmziekten, reumatische artritis, astma, osteoartritis, psoriasis, …
• Spierfuncties
  • Vitamine D is nodig voor het behoud van onze spierkracht. Ook het hart is een spier en langdurige tekorten kunnen leiden tot hartfalen
  • Ook voor een normale spierwerking en spierfunctie hebben we vitamine D nodig. Een verminderde spierwerking zal leiden tot valpartijen. Dit kan dan weer leiden tot botbreuken.
• Differentiatie van cellen
  • Deze vitamine D leidt tot een normale celgroei en celdeling en draagt bij tot de aanmaak van nieuwe cellen en weefsels
• Afremming van de proliferatie van tumorcellen
  • Vooral bij prostaat-, borst- en darmkanker
  • Vitamine D blijkt de differentiatie en proliferatie te vertragen en de apoptose van de kankercellen te bevorderen. Met andere woorden de celdeling die zorgt voor de vermenigvuldiging van de kanker en het opnieuw aangroeien van de kanker lijkt te vertragen. En de geprogrammeerde celdood wordt bevorderd.
• Beïnvloeding van de activiteit van een aantal genen
  • De regulatie van de gen-expressie wordt mede geregeld door calcitriol. De gen-expressie is de mate waarmee DNA van een gen wordt gekopieerd naar een mRNA.

Wat als er tekorten zijn van vitamine D?

Tekorten kunnen optreden door onvoldoende inname of onvoldoende opname door blootstelling aan de zon. Maar ook lever- en nieraandoeningen, alcohol misbruik, zwangerschap, vetabsorptie stoornissen en bepaalde medicijnen kunnen de oorzaak zijn van deze tekorten.

Langdurig vitamine D tekort kan leiden tot:

• Osteomalacie
  • Dit is een aandoening waarbij er te weinig calcium in ons bot wordt afgezet. Het gevolg is zachte en buigzame botten die gemakkelijk breken. Voor het optreden van de osteomalacie is er vaak al sprake van spierzwakte en -pijn. Het kan zelfs leiden tot invaliditeit.
• Osteoporose
  • Bij osteoporose neemt de hoeveelheid kalk in ons bot af. Het maakt het bot om het letterlijk te vertalen poreus. Hierdoor breken uw botten sneller dan normaal
  • Ook vrouwen in de menopauze moeten hiervoor alert zijn
• Rachitis
  • Ook wel Engelse ziekte genoemd. Het is een stoornis van de botvorming bij kinderen meestal als gevolg van een vitamine D tekort
• Myopathie
  • Het wordt veroorzaakt door stoornissen in het immuunsysteem en uiten zich door spierzwakte of -pijn
    • Spierzwakte zoals moeilijkheden bij het opstaan uit een stoel of bij het traplopen
    • Spierpijn meestal in de bovenarmen, schouders, heupen en bovenbenen
• Verzwakte immuniteit en auto-immuunziekten
  • Wanneer onze afweer verzwakt, worden we sneller ziek. Tekorten van vitamine D lijden vaak tot infecties en verkoudheden
  • Ook is er een verband tussen tekorten en verschillende auto-immuunziekten
• Hersenfuncties
  • Vitamine D tekorten verlagen het serotonine gehalte. Vitamine D is samen met omega 3 vetzuren betrokken bij de aanmaak van serotonine via het enzym tryptofaan hydroxylase 2. Dus niet enkel vitamine D tekort is verantwoordelijk voor depressie
  • Ook dementie, schizofrenie en autisme worden wel eens gelinkt aan vitamine D tekorten

Kan je teveel vitamine D hebben?

Extreem hoge dosissen vitamine D lijden tot een te hoge calciumspiegel in het bloed (chronische hypercalciëmie). Bij langdurige vitamine D vergiftiging kunnen nierstenen alsook beschadiging van de nieren en van het hart optreden.

In Nederland en België komt er zelden tot nooit een overdosis voor vermits de meeste supplementen slechts 25 µg/dag bevatten.

• Chronische hypercalciëmie
  • Hier is er een te hoog calcium gehalte in ons bloed. Het wordt meestal veroorzaakt door een te snel werkende bijschildklier
• Risico op nierbeschadiging (nierfalen)
  • Door een teveel aan calcium gaan er door de binding met fosfaat kristallen gevormd worden. De nieren zijn vanwege hun rol als filter met vele kleine doorgangen het meest kwetsbaar hiervoor. Als deze kristallen vast komen te zitten in het nier weefsel dan treedt er nefrocalcinose op. Hieruit ontstaan er nierstenen. In ernstige gevallen kan het leiden tot nierschade en uiteindelijk nierfalen

Ook neurologische klachten kunnen veroorzaakt worden door een overdosis.

Eindconclusie

De belangrijkste bron van vitamine D is het zonlicht. De hoeveelheid van deze vitamine die door onze huid wordt opgenomen, verschilt van persoon tot persoon.

Vitamine D zorgt voor voldoende calcium in het lichaam en is dus belangrijk voor mensen met een hoog risico op osteoporose of die eraan lijden. Maar ook baby’s, kinderen en andere hebben baat bij deze belangrijke zon vitamine. Het is niet enkel nodig voor je botten maar voor allerlei processen in je lichaam.

Voor de meeste onder ons volstaat een kwartiertje tot een half uurtje blootstelling aan de zon om het vitamine D gehalte op peil te houden.

Enkel wanneer er door bloedanalyse is aangetoond dat er tekorten zijn, is het nuttig deze extra te nemen. Er is geen enkele goede reden om extra vitamines, mineralen of andere supplementen te gebruiken als er geen tekorten zijn. Het levert je geen extra gezondheidsvoordelen op en het kan zelfs schadelijk zijn!